การเจาะเลือดเป็นกระบวนการสำคัญในการตรวจสุขภาพที่ช่วยวินิจฉัยและติดตามโรคต่าง ๆ เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคมะเร็ง โรคติดเชื้อ ฯลฯ การเจาะเลือดสามารถตรวจหาภาวะขาดสารอาหาร ระดับฮอร์โมน และสารพิษในร่างกาย รวมไปถึงการตรวจระดับสูง เช่น เจาะเลือดตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรม และโครโมโซมของทารกในครรภ์  การตรวจยีนต่างๆ เช่น ยีนมะเร็ง เป็นต้น นอกจากนี้ยังใช้ในการตรวจสุขภาพประจำปีและการเตรียมตัวก่อนผ่าตัด ช่วยให้แพทย์สามารถวางแผนการรักษาได้อย่างมีประสิทธิภาพและทันท่วงที การเจาะเลือดเป็นวิธีที่รวดเร็ว ปลอดภัย และมีความแม่นยำสูงในกระบวนการตรวจวินิจฉัยทางการแพทย์

ปัจจุบันการเจาะเลือดนั้นปลอดภัยมาก แต่ก็อาจจะเกิดปัญหาจากการเจาะเลือดได้ แบ่งเป็น ปัญหาที่ทำให้เจาะเลือดยาก (เส้นจม เส้นเล็ก ไม่มีเส้น ฯลฯ) และปัญหาที่เกิดภายหลังจากการเจาะเลือด

ปัญหาจากการเจาะเลือดยาก

สาเหตุของการเจาะเลือดยาก

1. เส้นเลือดเล็กหรืออยู่ลึก : ในแต่ละคนก็จะมีลักษณะของเส้นเลือดที่แตกต่างกัน ผู้ป่วยบางรายมีเส้นเลือดเล็กมากหรืออยู่ลึกทำให้ยากต่อการเจาะ  สาเหตุนี้เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดในการเจาะเลือดยาก
2. การขาดน้ำ : ผู้ป่วยที่ภาวะขาดน้ำ (Dehydration) รวมไปถึงผู้ป่วยที่มีภาวะเสียเลือดมาก หรือชํอค อาจทำให้เส้นเลือดยุบตัวและยากต่อการเจาะ
3. อายุและสภาพร่างกาย : ผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยที่มีสุขภาพไม่ดี อาจมีเส้นเลือดที่เปราะบางหรือเส้นเล็ก ก็อาจจะทำให้เส้นเลือดแตก เข็มหลุดออกจากเส้นเลือดได้ง่าย ทำให้เกิดรอยบวมช้ำหลังการเจาะเลือดได้
4. การขยับตัวของผู้ป่วย : เด็กหรือผู้ที่กลัวการเจาะเลือด อาจเคลื่อนไหวหรือเกร็ง ทำให้การเจาะเลือดยากขึ้น ดังนั้นหากรู้ตัวว่าเจาะเลือดยาก ควรพยายามเคลื่อนไหวตัวให้น้อยที่สุด และไม่ทำให้ผู้เจาะเสียสมาธิ
5. ผู้ป่วยมีความวิตกกังวล : และบางคนจะเป็นโรคกลัวเข็ม หรือที่เรียกว่า Trypanophobia ซึ่งอาจจะแสดงออกเล็กน้อย แต่ก็อาจจะทำให้พนักงานเจาะเลือด รู้สึกเครียด และพลาดได้ง่ายขึ้น ในบางกรณีที่ผู้ป่วยกังวลมากก็อาจจะเกิดภาวะแพนิคและเป็นลมระหว่างการเจาะเลือดได้
6. การได้รับยาเคมีบำบัด : ยาเคมีบำบัด ทำให้เส้นเลือด นั้นมีขนาดเล็กลงและขาดความยืดหยุ่นได้ มากทำให้การเจาะเลือดนั้นยากขึ้น
7. การใช้อุปกรณ์ที่ไม่เหมาะสม : การเจาะเลือดบางครั้ง หากเลือกใช้เข็มที่ใช้เจาะเลือดไม่เหมาะสมกับเส้นเลือดของผู้ป่วย เช่น เข็มเล็กเกินไปก็อาจจะทำให้กาดูเลือดออกมาช้า หรือเม็ดเลือดแดงสลายระหว่างการดูดเลือด หรือกรณีใช้เข็มขนาดใหญ่ในเส้นเลือดที่มีขนาดเล็ก ก็จะทำให้เลือดเลือดฉีกขาด เป็นรอยช้ำได้
8. การใช้ยาเสพติดที่ฉีดเข้าเส้น : กรณีมีการฉีดยาเข้าที่เส้นเดิมติดต่อกันหลายๆครั้ง ก็จะเกิดเนื้อเยื่อแผลเป็นในเส้นเลือด ทำให้การเจาะเลือดยากขึ้นมาก
9. ประสบการณ์ของผู้เจาะเลือด : หากมีความชำนาญและประสบการณ์ของบุคลากรทางการแพทย์ที่ทำการเจาะเลือดมาก ก็จะทำให้เจาะได้ง่ายขึ้น

วิธีแก้ไขปัญหาเจาะเลือดยาก และลดความเจ็บระหว่างเจาะเลือด

1. การเตรียมตัวของผู้ป่วย : ในกรณีที่ไม่ต้องงดน้ำก่อนการตรวจ (เช่น การตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรม และโครโมโซม รวมไปถึงการตรวจค่ามะเร็งและยีนมะเร็งต่างๆ) และไม่ได้มีข้อจำกัดในการดื่มน้ำ แนะนำให้ผู้ป่วยดื่มน้ำมาก ๆ ก่อนการเจาะเลือดเพื่อให้เส้นเลือดขยายตัวและเจาะเลือดได้ง่ายขึ้น
2. อย่ากลั้นหายใจ : แต่แนะนำให้หายใจเข้าออกลึกๆ เพื่อช่วยลดความวิตกกังวล และทำให้กล้ามเนื้อและเส้นประสาทคลายตัว
3. แจ้งเจ้าหน้าที่ว่าเส้นเลือดที่บริเวณไหนเจาะได้บ่อย และง่ายที่สุด : เพื่อให้สามารถทำได้ในครั้งแรก ลดความวิตกกังวล ทั้งนี้ไม่ต้องกังวลว่าการเจาะเส้นเลือดเดิมซ้ำๆจะทำให้เส้นเลือดนั้นเสียและเจาะไม่ได้ในอนาคต
4. การประคบอุ่น หรือการออกกำลังกายที่แขนเบาๆ : ทำให้เลือดไหลเวียนไปบริเวณที่จะถูกเจาะได้ดีขึ้น เส้นเลือดเห็นได้ชัดเจนขึ้น งดชา กาแฟ เครื่องดื่มคาเฟอีน เพราะจะทำให้ร่างกายขาดน้ำ และเจาะเลือดยากขึ้นได้ นอกจากนี้ การเลือกเจาะเลือดในช่วงบ่าย ก็อาจจะเจาะได้ง่ายมากกว่าเช่นกัน
5. อยู่นิ่งๆ ไม่ขยับตัวหรือบริเวณที่ถูกเจาะ : หากกังวลสามารถพูดคุยกับพยาบาลหรือนักเทคนิคการแพทย์ ที่ทำการเจาะเลือดในเรื่องสบายๆ เพื่อผ่อนคลายตัวคุณเองได้เช่นกัน
6. ใช้ยาชาช่วย : ในบางกรณีที่เส้นเลือดเจาะยาก อาจจะพิจารณา ทาครีมยาชา ช่วยลดความเจ็บปวดได้

การเจาะเลือดเป็นกระบวนการที่ต้องใช้ความระมัดระวังและเทคนิคที่ถูกต้อง การเตรียมตัวและการแก้ไขปัญหาตามที่กล่าวมาจะช่วยให้การเจาะเลือดเป็นไปอย่างราบรื่นและลดความเจ็บปวดให้กับผู้ป่วยได้

ปัญหาที่เกิดจากการเจาะเลือด

แม้การเจาะเลือดจะใช้ในการวินิจฉัย และรักษาโรคมาเป็นเวลานานมากกว่า 100 ปี และมีเทคโนโลยีต่างๆช่วยในการเจาะเลือดมากขึ้น แต่ก็ยังอาจจจะเกิดปัญหาได้เช่นกัน โดยส่วนใหญ่ปัญหาที่เกิดจากการเจาะเลือดมักจะไม่รุนแรง และหายเองได้ แต่ก็มีบางกรณีเช่นกันที่ปัญหานั้นรุนแรงได้ ซึ่งปัญหารุนแรงที่เกิดจากการเจาะเลือดมักเกิดจากการเจาะเส้นเลือดที่มีขนาดใหญ่ หรือเส้นเลือดอยู่ในบริเวณที่เจาะยาก

ปัญหาที่พบได้ มีดังนี้ รอยช้ำบริเวณที่เจาะเป็นผลจากการเจาะเลือดที่พบได้บ่อยที่สุด ส่วนการบาดเจ็บอื่นๆ เช่น การบาดเจ็บต่อเส้นประสาทใกล้เคียง เส้นเลือดฉีกขาด พลาดเจาะเลือดที่เส้นเลือดแดง แพ้อุปกรณ์ที่ใช้ในการเจาะเลือด ความวิตกกังวล การติดเชื้อบริเวณที่เจาะเลือด หน้ามืดเป็นลม บวม และลิ่มเลือดอุดตัน พบได้น้อยมาก โดยปัญหาที่เกิดจากการเจาะเลือดอย่างรุนแรง พบได้เพียงประมาณ 293 ใน 1 ล้านครั้ง นอกจากนี้ปัญหาการเกิดการบาดเจ็บต่อเส้นประสาท พบได้น้อยกว่า 0.0005 % และปัจจุบันมีแนวทางการเจาะเลือดที่ชัดเจนจากองค์การอนามัยโลก (คลิกอ่านที่นี่) ทำให้ลดโอกาสเกิดผลเสียร้ายแรงได้

วิธีป้องกันไม่ให้บริเวณที่ถูกเจาะเป็นรอยช้ำ

1. หลังถูกเจาะเลือด ให้กดบริเวณที่ถูกเจาะ เพื่อหยุดเลือด อย่างน้อย 5 ถึง 10 นาที
2. หลีกเลี่ยงการยกของหนัก อย่างน้อย สอง ถึง 3 ชั่วโมง
3. หลีกเลี่ยงการรับประทานยาอื่นๆ นอกเหนือจากที่แพทย์สั่ง ซึ่งอาจจะมีส่วนประกอบที่ทำให้เลือดหยุดช้าได้

กรณีที่บริเวณที่ถูกเจาะเลือดเกิดรอยช้ำ ให้ประคบเย็นประมาณ 20 นาที ทำซ้ำๆบ่อยๆ ในช่วง 24 ชั่วโมงแรกเพื่อช่วยให้เลือดที่ออกอยู่ภายในหยุดไหล จากนั้น เปลี่ยนเป็นการประคบร้อนนานประมาณ 20 นาที ทำซ้ำๆบ่อยๆหลัง 24 ชั่วโมง เพื่อให้รอยช้ำหายได้เร็วขึ้นเนื่องจากกระตุ้นการไหลเวียนของเลือดบริเวณดังกล่าว

ในกรณีที่รอยช้ำนั้น ขยายวงกว้างมากขึ้น หรือมีความรู้สึกช้า ที่บริเวณผิวหนังหรือนอกบริเวณผิวหนังบริเวณที่ถูกเจาะ หรือมีอาการ เจ็บปวดเพิ่มมากขึ้น มีหนองไหล จากบริเวณที่เจาะเลือด ให้รีบพบแพทย์

References