การตรวจ cell-free fetal DNA (ตรวจ NIPT) คืออะไร

ปรับปรุงเนื้อหาล่าสุด 9 สิงหาคม 2567
โดย นพ.ประสิทธิ์ วิริยะกิจไพบูลย์

ชื่อย่อของการตรวจ : cffDNA , Non-Invasive Prenatal Screening (NIPS), Non-Invasive Prenatal Testing (NIPT) หรือ บางท่านอาจเรียกว่าการตรวจนิฟ

ทำไมจึงต้องตรวจสารพันธุกรรมทารกในครรภ์

• เพื่อตรวจว่าทารกในครรภ์มีความผิดปกติที่เกิดจากพันธุกรรมหรือไม่ โดยโรคทางพันธุกรรมที่ตรวจได้จะเป็นการตรวจหาภาวะขาดหรือเกินของโครโมโซมเท่านั้น ไม่รวมถึงการกลายพันธุ์ของยีน หรือความผิดปกติที่ไม่ได้เกิดจากภาวะขาดหรือเกิน ของโครโมโซม

การตรวจควรทำเมื่อไหร่

• ทำการตรวจตั้งแต่อายุครรภ์ 10 สัปดาห์ขึ้นไป

ต้องใช้สิ่งส่งตรวจอะไรบ้าง

• ใช้เลือดของมารดา ประมาณ 10 ซีซี โดยไม่ต้องเจาะน้ำคร่ำหรือเจาะชิ้นเนื้อรกมาตรวจ เนื่องจากในเลือดของมารดา จะมีสารพันธุกรรมของทารกอยู่ทำให้สามารถตรวจได้

ต้องมีการเตรียมตัวก่อนการตรวจหรือไม่

• ไม่ต้องมีการเตรียมตัวเป็นพิเศษ สามารถรับประทานอาหารและยาประจำตัวก่อนการตรวจได้ตามปกติ

อ่านเพิ่มเติม : Top 10 คำถามที่พบบ่อย เกี่ยวกับการตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรม NIPT

การตรวจ cffDNA (การตรวจ NIPT) คืออะไร

เซลล์ลูกในเลือดแม่ มี 2 ชนิดคือ Intact fetal cell และ cell- free fetal DNA

• Intact fetal cell คือเซลล์ลูกที่พบในเลือดแม่และคงอยู่ในกระแสเลือดแม่ได้ถึง 10 ปีหลังคลอด เป็นเซลล์ที่พบได้ในปริมาณน้อย
  • ไม่สามารถนำมาใช้ในการตรวจคัดกรองความผิดปกติของทารกในครรภ์ได้ เนื่องจากมีปริมาณน้อย และแยกจากเลือดแม่ได้ยาก
• Cell-free fetal DNA (cffDNA) คือ สิ่งเศษของ DNA ที่ถูกปล่อยจากเซลล์ของรกที่ตายลง (apoptotic placental trophoblast) แล้วลอยเข้าสู่เลือดแม่
  • สามารถตรวจพบได้ตั้งแต่ อายุครรภ์ 7 สัปดาห์ และพบในกระแสเลือดแม่ถึง 3-6% และปริมาณจะเพิ่มขึ้นตามอายุครรภ์
  • ขับออกจากกระแสเลือดแม่ภายใน 1-2 ชั่วโมงหลังคลอด
  • จึงสามารถนำมาใช้ตรวจหา โรคทางพันธุกรรม (single gene disorder), หมู่เลือดในลูก (fetal Rh D genotype evaluation), เพศลูก (Fetal Sex determination) และ การตรวจคัดกรอง aneuploidy (NIPT) ได้

สารพันธุกรรมที่ไม่ได้อยู่ในเซลล์ หรือ cffDNA คือสารที่หลั่งออกมาจากรกในครรภ์ แล้วไหลเวียนอยู่ในเลือดของมารดาระหว่างตั้งครรภ์ โดยสารเหล่านี้จะสัมพันธ์กับสารพันธุกรรมของทารกในครรภ์ และเนื่องจากการตรวจนี้ไม่จำเป็นต้องไปเจาะสารพันธุกรรมของเซลล์ของทารกจริงๆ (โดยไม่ได้เจาะน้ำคร่ำ หรือตัดชิ้นเนื้อรกจากทารก) ทำให้ไม่มีผลแทรกซ้อนจากการตรวจต่อทารกในครรภ์ จึงมักถูกเรียกว่า การตรวจคัดกรองแบบไม่รุกราน หรือ Non-Invasive Prenatal Testing (NIPT) ซึ่งในบทความนี้ ต่อไปจะขอเรียกการตรวจหา cffDNA ว่า “การตรวจ NIPT หรือ การตรวจนิฟ”

สาร cffDNA จะถูกสร้างและหลั่งออกมาจากรกตั้งแต่อายุครรภ์ 7 สัปดาห์เป็นต้นไปและเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ตามอายุครรภ์ที่เพิ่มขึ้น ในการตรวจสามารถตรวจความผิดปกติของโครโมโซมของทารกได้ ตัวอย่างเช่นการมีโครโมโซมคู่ที่ 21 เกินมา 1 แท่ง (ปกติโครโมโซมจะอยู่เป็นคู่ ทั้งหมด 23 คู่ในร่างกาย) ทำให้เกิดโรคดาวน์ซินโดรม (Down syndrome) ความผิดปกติของโครโมโซมคู่ที่ 18 ทำให้เกิดกลุ่มอาการเอ็ดเวิร์ด (Edward syndrome) และความผิดปกติของโครโมโซมคู่ที่ 13 เกิดกลุ่มอาการพาทัว (Patau syndrome) เป็นต้น

กลุ่มอาการดาวน์ซินโดรมเป็นความผิดปกติที่พบได้บ่อยและมีความหลากหลายมากที่สุด โดยสามารถคัดกรองด้วยการตรวจ NIPT ได้ ส่วนกลุ่มอาการเอ็ดเวิร์ดและพาทัวนั้นเป็นกลุ่มอาการที่พบได้น้อยกว่าแต่มีความรุนแรงมากกว่าดาวน์ซินโดรม ซึ่งทารกส่วนมากจะเสียชีวิตหลังจากคลอดไม่นาน นอกจากกลุ่มอาการ 3 กลุ่มที่กล่าวมาแล้ว การตรวจดังกล่าวยังสามารถตรวจหาความผิดปกติอื่นๆที่เกิดจากการขาด – เกินของโครโมโซมอื่นๆได้อีกด้วย เช่น กลุ่มอาการไคลน์เฟลเตอร์ที่มีความผิดปกติของโครโมโซมเพศเกินจาก XY เป็น XXY หรือ การขาด-เกินของบางส่วนของโครโมโซมที่มีขนาดเล็กๆ (Microdeletion / duplication syndrome) เช่น กลุ่มอาการคริดูชาต์ (Cri-du-chat syndrome) ที่เกิดจากส่วนของโครโมโซมคู่ที่ 5 ขาดหายไป เป็นต้น

อ่านเพิ่มเติม : 

• NIFTY®️ Pro เพิ่มรายการตรวจ deletion/duplication จาก 84 เป็น 92 รายการแล้ว
• โรคต่างๆที่ตรวจได้จาก package NIPT หรือ NIFTY สามารถอัลตราซาวนด์เห็นหรือไม่? โรคอะไรที่อัลตราซาวนด์แล้วไม่เห็น?

ตรวจ NIPT หรือ การตรวจนิฟ มีความจำเป็นหรือไม่

การตรวจ NIPT เป็นวิธีการตรวจคัดกรองโครโมโซมที่สามารถตรวจหาโรคทางพันธุกรรมได้มากกว่าแค่ดาวน์ซินโดรม ณ ปัจจุบัน สามารถตรวจภาวะขาด-เกินของโครโมโซมได้ทั้ง 23 คู่ และสามารถตรวจภาวะขาด-เกินของโครโมโซมขนาดเล็กๆได้ด้วย แต่การตรวจ NIPT นั้นแม้จะมี Detection rate สูงถึง 99.9% แต่ก็เป็นเพียงการตรวจเพื่อคัดกรองเท่านั้น ไม่สามารถใช้วินิจฉัยได้ว่าทารกในครรภ์เป็นโรคหรือไม่ หากผลออกมาว่ามีความผิดปกติจะต้องมีการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม

ดังนั้นการตัดสินใจว่าจะเข้ารับการตรวจ NIPT หรือไม่ ขึ้นอยู่กับตัวมารดาว่ามีความต้องการอย่างไร แต่อย่างไรก็ตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญจากอเมริกามีหลักๆอยู่ 2 ค่ายเพื่อให้มารดาใช้ในการตัดสินใจ โดยมีรายละเอียดดังนี้

• ผู้เชี่ยวชาญด้านพันธุศาสตร์ของอเมริกา (ACMG) กล่าวว่าการตรวจ NIPT นั้นเป็นการตรวจที่มีความไวสูงที่สุด (การตรวจที่มีความไวสูงจะสามารถทำให้ตรวจพบความผิดปกติได้ดีกว่ารตรวจที่มีความไวต่ำ) โดยมีประสิทธิภาพมากกว่าการตรวจแบบดั้งเดิม และสามารถตรวจโรคอื่นๆที่ไม่ใช่ดาวน์ซินโดรมได้อีกด้วย ดังนั้น ACMG จึงมีคำแนะนำให้ตรวจในหญิงตั้งครรภ์ทุกคนแทนการตรวจแบบดั้งเดิม

• ผู้เชี่ยวชาญด้านสูตินารีแพทย์จากอเมริกา (ACOG) ยังคงแนะนำการตรวจแบบดั้งเดิมเป็นหลัก สำหรับการตรวจ NIPT นั้นให้ตรวจเฉพาะมารดาที่มีความเสี่ยงของความผิดปกติเท่านั้น และมารดาต้องเข้าใจถึงข้อจำกัดต่างๆในการตรวจก่อนตรวจและควรปรึกษาแพทย์ทางพันธุศาสตร์ก่อนตรวจด้วย โดยความเสี่ยงที่จะทำให้ทารกในครรภ์มีพันธุกรรมที่ผิดปกติได้แก่
  • • มารดามีอายุตั้งแต่ 35 ปีขึ้นไป
  • • การตรวจจากอัลตราซาวด์บอกว่าทารกในครรภ์อาจมีความผิดปกติจากพันธุกรรม
  • • มีประวัติคลอดบุตรที่มีความผิดปกติทางพันธุกรรม
  • • การตรวจแบบดั้งเดิมให้ผลว่าเด็กมีความผิดปกติทางพันธุกรรม

อ่านเพิ่มเติม : 

• ตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรมมีกี่แบบ อะไรบ้าง
• 8 ขั้นตอนในการเลือกการตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรมให้คุ้มค่า (NIFTY, Quad test, อัลตราซาวนด์ และอื่นๆ)

มีการแปลผลการตรวจอย่างไร

หากผลการตรวจ NIPT ออกมาเป็นผลลบ (Low risk หรือความเสี่ยงต่ำ) สามารถบอกได้ว่าทารกมีสารพันธุกรรมต่างๆปกติ แต่ผู้ปกครองยังไม่ควรอุ่นใจเพราะการตรวจเป็นการตรวจเพื่อคัดกรองเท่านั้น จะต้องรอให้ทารกคลอดออกมาเพื่อยืนยันว่าทารกปกติจริงๆ

หากผลตรวจ NIPT เป็นบวก (High risk หรือความเสี่ยงสูง) จะบอกได้ว่าทารกมีความเสี่ยงที่จะมีความผิดปกติทางพันธุกรรม แต่ต้องมีการตรวจวินิจฉัยเพิ่มเติม โดยขึ้นอยู่กับอายุครรภ์ หากอายุครรภ์อยู่ระหว่าง 10-15 สัปดาห์จะตรวจโดยการการเจาะรกมาตรวจสารพันธุกรรมด้วยการเจาะชิ้นเนื้อรก (Chorionic Villus Sampling : CVS) แต่หากอายุครรภ์ 15-20 สัปดาห์จะสามารถเจาะน้ำคร่ำเพื่อตรวจได้ และการตรวจโครโมโซมที่ละเอียดมากขึ้นเพื่อมั่นใจว่าทารกมีหรือไม่มีความผิดปกติจริงๆ

ในบางกรณีจะไม่สามารถบอกผลตรวจได้ เนื่องจากตัวอย่างเลือดของมารดาที่นำไปใช้ตรวจมีวิธีการเก็บตัวอย่างที่ไม่เหมาะสมเช่น มารดารที่หนักมากว่า 113 กิโลกรัม การเจาะเลือดมารดาที่อายุครรภ์น้อยกว่า 10 สัปดาห์ ในกลุ่มนี้ทั้ง ACMG และ ACOG แนะนำให้ตรวจโดยวิธีเจาะถุงน้ำคร่ำหรือรกเพื่อตรวจจะทำให้ได้ผลการตรวจที่แม่นยำมากกว่า

มีสิ่งอื่นที่มารดาควรทราบก่อนตรวจหรือไม่

สำหรับวิธีการตรวจ NIPT เป็นวิธีการตรวจคัดกรองความผิดปกติของโครโมโซมทารกในครรภ์ได้ แต่อย่างไรก็ดี ความผิดปกติของทารกในครรภ์นั้นเกิดได้จากหลายสาเหตุ รวมถึงสาเหตุอื่นๆที่ไม่ได้เกี่ยวกับโครโมโซมด้วย เช่น ความผิดปกติที่เกิดจากการติดเชื้อบางชนิด (Group B streptococcus , ซิฟิลิส , หัดเยอรมัน เป็นต้น) หรือความผิดปกติจากการได้รับสารเคมีหรือยาบางอย่าง หรืออาจเกิดความผิดปกติโดยที่ไม่ทราบสาเหตุก็ได้ ดังนั้น แม้ว่าผลการตรวจ NIPT จะปกติ ก็ไม่ได้หมายความว่าทารกในครรภ์จะสมบูรณ์แข็งแรง 100% และคุณแม่ก็ควรที่จะเข้ารับการฝากครรภ์อย่างสม่ำเสมอ

ควรปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับการตรวจ NIPT หรือไม่

การตรวจ NIPT เป็นหนึ่งในเครื่องมือที่ช่วยในการคัดกรองความผิดปกติของทารกในครรภ์ที่มารดาเป็นผู้มีสิทธิเลือก ดังนั้นเพื่อความสบายใจและการตเรียมตัวที่ดีควรปรึกษาแพทย์ หรือผู้เชี่ยวชาญ เกี่ยวกับการตรวจดังกล่าว เพื่อขอความเห็นของแพทย์ว่าจำเป็นต้องมีการตรวจ NIPT เพิ่มเติมหรือไม่ และให้ทราบถึงข้อดีและข้อเสียก่อนการตัดสินใจตรวจ

ทั้งนี้ในปัจจุบัน มีคลินิกแลปจำนวนมากที่ให้บริการตรวจโดยที่ไม่ได้มีความรู้ด้านสูติศาสตร์ ทำให้เมื่อผลตรวจผิดปกติก็จะไม่สามารถให้คำแนะนำใดๆได้ จึงควรเข้ารับบริการการตรวจ NIPT ในสถานพยาบาลหรือบริษัทที่มีความเชี่ยวชาญ มีแพทย์ให้คำปรึกษา ดูผล และให้คำแนะนำจะดีกว่าการเข้ารับบริการในสถานที่ที่ไม่มีผู้เชี่ยวชาญให้การดูแล

หากการตั้งครรภ์ครั้งก่อนหน้าให้ผลตรวจเป็นลบ จำเป็นจะต้องตรวจ NIPT ในการตั้งครรภ์ครั้งนี้หรือไม่

ควรทำการตรวจ NIPT ในทุกๆการตั้งครรภ์เพราะโอกาสของการเกิดทารกที่มีความผิดปกติมีในทุกๆการตั้งครรภ์

ตรวจ NIPT ใช้เวลานานเท่าใด

ในการตรวจขึ้นอยู่กับห้องปฏิบัติการที่ส่งตรวจ ซึ่งเวลาที่ใช้รอผลเฉลี่ย 1-2 สัปดาห์

ตรวจ NIPT สามารถตรวจภาวะหลอดประสาทไม่ปิด ได้หรือไม่

NIPT ไม่สามารถตรวจภาวะดังกล่าวได้ การตรวจภาวะท่อประสาทไม่ปิดนั้นจะตรวจในไตรมาสที่ 2 โดยตรวจสารชีวเคมีที่ชื่อว่า AFP ในเลือดของมารดา (จะอยู่ในการตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรมด้วยวิธี Quadruple test)

ตรวจ NIPT สามารถบอกเพศของทารกได้หรือไม่

ได้แน่นอน เพราะมีการตรวจโครโมโซมเพศด้วย โดยข้อมูลนี้จะรายงานอยู่ในผลตรวจเป็นปกติ แต่หากมารดาไม่ต้องการทราบเพศของทารก ก็สามารถแจ้งว่าไม่ต้องการทราบเพศของทารกในครรภ์ได้เช่นกัน

อ่านเพิ่มเติม :

• กลุ่มอาการดาวน์ซินโดรม (Down’s syndrome)
• เปรียบเทียบการตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรมแต่ละแบรนด์ ครบทุกด้าน
• ตรวจคัดกรองดาวน์ซินโดรม (Down’s Syndrome Screening) ด้วย NIPT

References